فیلم سینمایی «ملی و راه های نرفته اش» ماجرای دختر جوانی بود که در جریان یک ازدواج اشتباه زندگی پر از خشونت را تجربه کرد. ملی دختر جوان و شاداب با دنیایی از امید وارد خانه بخت شد اما زندگی اش با اتفاقات هولناکی همراه بود. او هربار به دلایل واهی از سوی همسرش ضرب و شتم می شد و با ازدواج اشتباهش قربانی خشونت شد. این درحالی بود که خانواده ملی و حتی خانواده همسرش تماشاچی این خشونت بوده و حمایتی از وی نمی کردند و همه اینها دست به دست هم داد تا پایان این فیلم با اتفاقات تلخی برای ملی و همسرش همراه شود. 

شاید عده ای پس از دیدن این نمایش ساخته تهمینه میلانی، معتقد بودند که در شکل پرداختن به موضوع خشونت علیه زنان در این فیلم اغراق شده است اما ماجراهای این فیلم برای خیلی از فعالان حوزه حمایت از زنان و دختران، اتفاقات دور از ذهن و عجیبی نبود و نیست. چراکه آنها با زنان و دختران زیادی مشابه ملی روبرو می شوند که در جامعه ما کم نیستند و ممکن است در نزدیکی ما زنی در سکوت قربانی خشونت شود و ما متوجه این موضوع نباشیم. 

به همین دلیل تاریخ 25 نوامبر (روز جهانی منع خشونت علیه زنان) می تواند تلنگری باشد که این روز و زنانی را که قربانی خشونت هستند، نادیده نگیریم. سازمان ملل این روز را برای رفع خشونت علیه زنان انتخاب کرد و راه اندازی کمپین «نارنجی» و دیگر برنامه های سازمان ملل برای حساس و آگاه کردن افکار عمومی جهان نسبت به مساله خشونت علیه زنان در نظر گرفته شده است. 

در این میان گروه هایی در قالب موسسات غیردولتی و سمن ها در این زمینه فعالیت کرده و از زنان و دختران خشونت دیده و آسیب پذیر حمایت می کنند. موسسه خیریه آتنا یکی از همین موسسات در کشورمان است که جامعه هدف آنها زنان و دختران هستند. زنان و دخترانی که اغلب درگیر و دچار خشونت شده و در این موسسه توانمند می شوند.

زهرا افتخارزاده مدیرعامل موسسه آتنا در گفت و گویی با ایرنا درباره خشونت علیه زنان می گوید که همه مردم باید برای کاهش خشونت علیه زنان و دختران قدم بردارند و از کنار این موضوع بی تفاوت رد نشوند. 

ایرنا: خشونت علیه زنان به چه معنی است و شامل چه خشونت هایی می شود؟

افتخارزاده: شکل عریانی از خشونت که شاید در ذهن خیلی از ما باشد، ضرب و شتم همراه با آثار فیزیکی است اما خشونت علیه زنان به اشکال مختلف خود را نشان می دهد که یکی از آنها فیزیکی است. مثل خشونت های روانی، عاطفی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی. 

ایرنا: کمی راجع به انواع مختلف خشونت علیه زنان بگویید.

افتخارزاده: هر عملی که به خاطر جنسیت، زنان را محدود کند، یا تحت فشار قرار دهد خشونت است. برای مثال «خشونت روانی» یکی دیگر از انواع خشونت علیه زنان است که امکان دارد در محیط خانواده و از سوی همسر و پدر یا از طرف محیط های کاری و اجتماعی انجام شود. 

«خشونت اقتصادی» نوع دیگری از خشونت است؛ شوهری که اجازه کسب و کار به همسرش نمی دهد و از طرفی پول کمی در اختیارش قرار می دهد یا بابت خرج و مخارج از همسرش حساب پس می گیرد. اما این نوع خشونت را در محیط کار نیز می توان مشاهده کرد. برای مثال زن و مردی به صورت برابر با یکدیگر در یک محیط کار فعالیت می کنند اما به خاطر جنسیت حقوق زن کمتر از مرد است که این خود خشونت محسوب می شود همچنین سوءاستفاده جنسی از زنان در محیط کار خشونت علیه آنان به شمار می آید. 

«خشونت اجتماعی» هم می تواند با آزارهای خیابانی از سوی افراد ناشناس یا متلک گفتن نمایان شود. «خشونت سیاسی» نیز به این صورت است که به خاطر شرایط و قوانین مشارکت زنان در پست های سیاسی محدود شود. 

«خشونت فرهنگی» هم برگرفته از عقیده و فرهنگ های اشتباهی است که در نتیجه آن زنان محدود یا به انجام کاری که دوست ندارند مجبور می شوند. مانند ازدواج های اجباری که گاهی به خاطر فرهنگ های اشتباه صورت می گیرد. 

ایرنا: به نظرتان شایعترین نوع خشونت کدام است؟

افتخارزاده: خشونت در محیط کار از شایعترین خشونت ها علیه زنان است. 

ایرنا: شما به عنوان موسسه غیردولتی در حوزه زنان و دختران چه فعالیت هایی در این زمینه داشته اید؟

افتخارزاده: گروه هدف ما بیشتر زنان و دختران هستند اما یکی از مهمترین فعالیت های آتنا مبارزه با خشونت علیه زنان در اشکال مختلف آن است. در همین راستا آگاهی و اطلاع رسانی از طریق فضای مجازی، کمپین ها، کارگاه های آموزشی و سمینارها یکی از فعالیت های موسسه آتنا است اما مداخله از دیگر وظایف آتنا است. 

ایرنا: چه مداخله ای؟

در موسسه آتنا کمیته های مختلفی وجود دارد. یکی از آنها کمیته مددکاری اجتماعی است. در این میان افرادی که به هر دلیلی قربانی خشونت هستند، می توانند با ما تماس گرفته و از این طریق گزارش بدهند. پس از آن، شرایط این زنان را مورد بررسی قرار می دهیم و به نسبت وضعیت شان به آنها خدمات ارائه می دهیم. مثلا یکی از خدماتمان مشاوره است. اگر زنی دچار خشونت شده باشد، به او مشاوره و راهکار می دهیم و حتی اگر لازم باشد با عامل یا عاملان خشونت تماس می گیریم یا در دیداری حضوری آنها را ملاقات کرده و تلاش می کنیم شرایط را برای فرد قربانی خشونت بهتر کنیم. این کار ما مداخله است. 

وی می افزاید: اعتیاد و بیماری های روانی از عوامل مهم خشونت های فیزیکی هستند. مثلا اگر علت خشونت اعتیاد باشد، با عامل خشونت که همسر یا پدر فرد است، ارتباط می گیریم و او را برای ترک اعتیاد تشویق می کنیم. حالا یا خودمان او را به کمپ معرفی و هزینه درمانش را می دهیم یا به سمن هایی که در این زمینه فعالیت دارند، معرفی می کنیم. حتی یکسری از عاملان خشونت به خاطر مصرف محرک ها دچار بیماری روانی هستند و ما آنها را در بیمارستان روانی بستری کرده و تا بهبود حالشان هزینه های درمان را پرداخت می کنیم. البته عده ای از عاملان خشونت درگیر بیماری های روانی مثل اختلال دوقطبی هستند که از آنها هم حمایت کرده و سعی می کنیم برای درمان و کاهش خشونت در خانواده هایشان قدم برداریم. 

ایرنا: کمک به خانواده فرد قربانی چه تاثیری در کاهش خشونت علیه زنان دارد؟

همه تلاش ما این است که شرایط را برای فرد قربانی بهتر کنیم. موسسه آتنا نگاه سیستمی به موضوع خشونت دارد و نیاز است همزمان با کمک به قربانیان خشونت به خانواده های آنها هم کمک کنیم. در واقع تا مشکلات خانواده های افراد قربانی خشونت حل نشود، کیفیت زندگی این افراد هم افزایش نمی یابد. 

از طرفی عاملان خشونت خود قربانیان خشونت هستند. به طور حتم این افراد نیز در شرایط و فرهنگ مردسالارانه بزرگ شده یا از کودکی تجربه خشونت را داشته و قربانی بوده اند. مثل بچه ای که شاهد ضرب و شتم مادر خود از سوی پدرش است در آینده فردی خشمگین خواهد بود. یا افسرده می شود یا خشونت را به اشکال مختلف بروز می دهد و در این میان ممکن است حتی به اطرافیانش آسیب برساند. 

ایرنا: چرا از زنان و دختران خشونت دیده با عنوان قربانیان خشونت نام می برید؟

افتخارزاده: به این دلیل که خیلی از آنها در ارتباط با خشونتی که تحمل می کنند، نقشی ندارند و قربانی هستند. برای مثال بیشتر زنانی که زیر سن قانونی 18 سال ازدواج می کنند درگیر خشونت شده و در واقع آنها نقشی در انتخاب شرایط نداشته اند. این افراد پس از ازدواج باید بدون اینکه مهارت های زندگی را یاد بگیرند وارد خانواده شده، از دسترسی های اجتماعی محروم و بچه دار شوند؛ حالا تصور کنید این افراد پس از سال ها تحمل زندگی مشترک پر از خشونت و بچه دار شدن در سن 30 سالگی به موسسه آتنا می آیند. در حالی که یک یا چند بچه دارند، بدون مهارت هستند و قادر به درآمدزایی نیستند. شاید اگر قانونی وجود داشت که اجازه ازدواج در سن کم را نمی داد یا فرهنگ ها پذیرای این مساله نبودند، ما به طور حتم شاهد خشونت های کمتری علیه زنان در جامعه بودیم. به همین دلیل این افراد نمی توانند از چرخه خشونتی که درگیرش هستند، بیرون بیایند و ما به آنها قربانیان خشونت می گوییم؛ افرادی که آگاهی لازم و امکانات در دسترس برای خارج شدن از وضعیت و شرایط بد را ندارند و مجبور هستند شرایط را تحمل کنند. 

ایرنا: در مواجهه با عاملان بروز خشونت اگر قابل تغییر نباشند، چه رویکردی را دنبال می کنید؟

همه تلاش ما بر حفظ و بهبود کیفیت زندگی خانواده فرد قربانی است اما اگر به هر دلیلی تلاش های ما نتیجه ندهد، عامل خشونت حاضر به تغییر نباشد یا قربانی خشونت به این نتیجه برسد که دیگر حاضر به زندگی با همسرش نیست، به نظر می رسد طلاق بهترین راه حل است. ما این فرد را کمک می کنیم تا از شرایط نامناسب و پر از خشونتی که در آن قرار دارد، خارج شود و حمایتش می کنیم. مثلا در شرایط اضطراری، زنی که همراه فرزندش پس از خشونت خانه را ترک کرده باشند، آنها را در خانه امن موسسه آتنا اسکان می دهیم. چون دلمان نمی خواهد این فرد با ترک منزل در جامعه آسیب بیشتری ببیند. او را در خانه امن اسکان و خدمات مشاوره می دهیم. در این میان اگر فرد قربانی خشونت بخواهد به زندگی قبلی اش برگردد، سعی می کنیم به همسرش مشاوره بدهیم و از شدت خشونت در خانه آنها کم کنیم اما اگر به هر دلیلی عامل خشونت حاضر به تغییر نباشد و فرد قربانی خشونت هم تصمیمش بر جدایی باشد، کمیته حقوقی ما وارد عمل شده و قبل از اینکه مشکل بزرگتری رخ بدهد برای جدایی فرد، او را حمایت می کنیم. 

ایرنا: پس از جدایی فرد خشونت دیده چه حمایتی از او می کنید؟

افتخارزاده: اغلب این زن ها به خاطر تحمل سال ها خشونت، تحقیر، ضرب و شتم اعتماد به نفس خود را از دست داده و آسیب پذیر و حساس می شوند. پس از خدمات مشاوره و بالا بردن روحیه این زنان برای ادامه زندگی آنها در چرخه مهارت آموزی وارد می شوند تا اعتماد از دست رفته خود را بار دیگر به دست بیاورند. آموزش هایی مثل خیاطی، تولید موادغذایی و آرایشگری هم آنها را سرگرم کرده و هم مهارت یاد می گیرند و می توانند روی پای خود بایستند. درآمد داشته و زندگی شان را به شکل بهتری ادامه بدهند. 

متاسفانه هیچ قانون مدونی برای حمایت از زنان در مقابل خشونت وجود ندارد. قوانین دیگر هم از زنان حمایت لازم را نمی کند و خیلی از اوقات زنی که شوهرش اعتیاد به شیشه دارد، ممکن است سال ها طول بکشد تا طلاق و حق و حقوقش را بگیرد. 

شاید لازم باشد که مشکل این زنان را از نزدیک لمس کرد تا متوجه مسائل آنها شد. همیشه صحبت از خشونت علیه زنان مساله بی بندو باری و فروپاشی بنیان خانواه نیست. گاهی طلاق بهتری راه حل برای این افراد است. خشونت مستمر عواقب بدتری به همراه دارد. بچه هایی که این صحنه ها را می بینند خشم در وجودشان شکل می گیرد و هر روز بزرگتر می شوند و ممکن است این خشونت بازتولید شود. شما اگر پرونده های قتل، تعرض و... را نگاه کنید، ردی از خشونت در این خانواده ها را خواهید دید. خشونت در خانواده مانع از آن می شود که جامعه سالمی داشته باشیم. به همین دلیل هر کجا خشونت را قطع کنیم، در واقع به سلامت جامعه کمک کرده ایم و این به معنای فروپاشی بنیان خانواده نیست. 

ایرنا: قربانیان خشونت یا مردمی که شاهد این صحنه هستند، چطور می توانند به کاهش خشونت کمک کنند؟

افتخارزاده: اورژانس اجتماعی و شماره 123 یکی از راه های کمک رساندن به قربانیان خشونت و به ویژه موارد کودک آزاری است. اما چه فردی که خودش در حال خشونت است یا دیگرانی که شاهد این صحنه ها هستند، می توانند با سمن هایی که در این زمینه فعالیت می کنند مثل موسسه آتنا یا با دیدن کودک آزاری با موسسات حمایت از حقوق کودکان تماس گرفته و موضوع را گزارش دهند. در بحث همسرآزاری ما از طریق مشاوره تلفنی یا از طریق پیامک و تلگرام (در مواقعی که فرد قادر به صحبت تلفنی نیست) مشاوره می دهیم یا اگر لازم باشد حضوری به محل مراجعه می کنیم. همه ما موظفیم با دیدن صحنه خشونت وارد عمل شده و واکنش نشان دهیم اما لازم است که خونسردی خود را حفظ کرده و با آرامش مداخله کنیم. به طور حتم عامل خشونت با دیدن واکنش مردم خود را کنترل خواهد کرد. در این میان مردم می توانند با مشاهده شرایط اضطراری با شماره های 123 و 110 همزمان تماس بگیرند یا شماره موسسات حمایت از زنان را به صورت نامحسوس به دست زنی که در معرض خشونت است، برسانند. 

منبع: ایرنا - گفت و گو از: فاطمه شیری